Lekarze często zalecają zachowanie ostrożności w stosowaniu preparatów sprzedawanych bez recepty, stanowiących kombinację teofiliny ze środkami sympatykomimetycznymi, jak na przykład Primatene „P”, Tedral lub Marax. Wiele z nich zawiera w swoim składzie efedrynę, środek sympatykomimetyczny, który nie będąc lekiem działającym wybiórczo na receptory beta-2, niepotrzebnie wpływa pobudzająco na mięsień sercowy. Nie mniej istotne jest także to, że gotowe połączenie wyklucza możliwość dobrania indywidualnie optymalnych dawek poszczególnych składników. Oznacza to, że chory może otrzymywać w ten sposób zbyt dużą lub zbyt małą dawkę leku, wchodzącego w skład danego preparatu. Poza tym, gotowe połączenia tego typu mogą zawierać niepotrzebne składniki. Na przykład w wielu z nich występuje fenobarbital i środki przeciwhistaminowe, które nie mając wpływu na skuteczność preparatu, przyczyniają się do zwiększenia ryzyka pojawienia się efektów niepożądanych.
Następną grupą leków rozszerzających oskrzela, stosowanych w leczeniu astmy, są środki antycholinergiczne. Ich korzystny wpływ polega na blokowaniu działania acetocholiny na mięśnie gładkie oskrzeli. Fizjologicznie jest ona wydzielana przez zakończenia nerwu błędnego między innymi w płucach, gdzie powoduje obkurczenie oskrzeli i zwiększenie wydzielania śluzu. Leki antycholinergiczne, takie jak Atrovent, znajdują raczej zastosowanie w leczeniu podtrzymującym niż w stanach zaostrzeń.
Kromoglikan sodowy (np. preparat Intal) jest kolejnym, bardzo ważnym lekiem w arsenale środków przeciwastmatycznych. Nie jest spokrewniony ani z teofiliną, ani z środkami sympatykomimetycznymi. Na jego mechanizm działania składa się kilka ważnych elementów. Najważniejszym z nich jest hamowanie uwalniania przez komórki tuczne histaminy, czego rezultatem jest zmniejszenie nasilenia reakcji zapalnych i alergicznych, leżących u podłoża astmy. Pośrednio zwiększa także zawartość cAMP i zmniejsza stopień nasilenia obkurczenia oskrzeli. Poza tym prawdopodobnie działa bezpośrednio przeciwzapalnie, dzięki czemu zmniejsza obrzęk tkanek i ich wrażliwość. Wywołuje niewiele efektów ubocznych i jest bardzo dobrze tolerowany.
Kromoglikan niestety nie jest przydatny w terapii ostrych stanów astmy. Co więcej, niekiedy konieczne jest przyjmowanie go przez dwa do trzech miesięcy, aby uzyskać odpowiedni poziom terapeutyczny we krwi, warunkujący jego skuteczność. Czasami stosuje się go w formie monoterapii, jednak częściej kojarzony jest z teofiliną i lekami sympatykomimetycznymi. Udowodniono ich szczególną skuteczność w profilaktyce astmy wysiłkowej.
Bardzo skutecznymi lekami w leczeniu astmy są kortykosteroidy stosowane ogólnie, takie jak na przykład prednizon i prednizolon (Medrol), zwłaszcza gdy podawane są przez krótki czas pod ścisłym nadzorem medycznym. Te hormony o złożonym mechanizmie odznaczają się silnym działaniem przeciwzapalnym i zwiększają poziom cAMP. Nie wolno ich mylić ze steroidami anabolicznymi, nielegalnie używanymi przez niektórych kulturystów i sportowców w celu powiększenia masy mięśniowej oraz uzyskania lepszych wyników. Do efektów ubocznych związanych z przedłużonym przyjmowaniem kortykosteroidów w wysokich dawkach należą: rozwój zaćmy, pojawienie się owrzodzeń w obrębie przewodu pokarmowego, osteoporoza, zwiększona utrata potasu oraz większa podatność na zakażenia. Z tych powodów leki te zarezerwowane są do leczenia cięższych przypadków astmy.
Terapia polegająca na przerywanym podawaniu steroidów (co drugi dzień) jest ważną metodą kontrolowania przebiegu astmy, pozwalającą jednocześnie na minimalizowanie ich efektów ubocznych. U wielu chorych wymagających długotrwałego leczenia preparatami kortykosteroidowymi, ten skuteczny system podawania leku pozwala na przywrócenie fizjologicznej równowagi hormonalnej podczas przerw, zwykle bez istotnego nasilenia objawów.
Innym sposobem zredukowania ryzyka wystąpienia efektów niepożądanych jest stosowanie kortykosteroidów miejscowo, w postaci aerozolu. Popularnymi w USA preparatami w tej postaci są Azmacort, AeroBid, Beclovent, Vanceril (Beclocort, Beconasol). Steroidy w aerozolach, poprzez przedostawanie się bezpośrednio do oskrzeli z pominięciem przewodu pokarmowego i wchłaniania do krwi, działają dokładnie tam, gdzie jest to najbardziej pożądane, nie wywierając istotnych efektów ogólnoustrojowych. Dlatego też obecnie lekarze wybierają tę formę leku w przypadkach, gdy steroidy są niezbędne.
Środki przeciwhistaminowe, podstawowe leki w terapii większości postaci alergii, w leczeniu astmy nie mają większego znaczenia. Do niedawna, ze względu na działanie wysuszające oskrzela, wręcz unikano ich podawania z obawy przed powstawaniem czopów śluzowych, zatykających drogi oddechowe. Wyniki najnowszych badań przyczyniły się jednak do zmiany stanowiska lekarzy. Obecnie w przypadkach, gdy sezonowe lub całoroczne alergie stanowią główny czynnik wyzwalający napady astmy, leki te stanowią istotny element terapii mającej na celu zmniejszenie przekrwienia w obrębie górnych dróg oddechowych i nieżytu nosa, które to dolegliwości mogą komplikować przebieg choroby zasadniczej.
Należy też wspomnieć o roli antybiotyków przy nadkażeniach bakteryjnych. W przypadku pojawienia się gorączki i odkrztuszania gęstej i żółtawej lub zielonkawej plwociny, konieczne może być rozpoczęcie leczenia jednym z wielu dostępnych antybiotyków, na przykład z grupy tetracyklin, erytromycyną, penicyliną lub jedną z jej pochodnych, taką jak amoksycylina. Należy pamiętać o tym, że są to środki przeciwbakteryjne, nieaktywne w stosunku do wirusów, będących czynnikiem etiologicznym pospolitych przeziębień, grypy i części przypadków zapalenia oskrzeli. Dlatego przed podjęciem decyzji o leczeniu antybiotykiem z domowej apteczki należy bezwzględnie zwrócić się do lekarza.
OBJAWY OSTRZEGAWCZE PRZED ZBLIŻAJĄCYM SIĘ NAPADEM ASTMY
Nie we wszystkich przypadkach leczenie zapobiega nawrotom choroby. Jej zaostrzenie może bezpośrednio zagrozić życiu, ważna jest przeto umiejętność dostrzegania objawów sygnalizujących zbliżający się napad.
Jednym z najważniejszych sygnałów, które powinny wzbudzić czujność, jest brak spodziewanej ulgi po przyjęciu leków. Niepokoić powinna także konieczność coraz częstszego ich stosowania oraz mniejsza niż zwykle poprawa parametrów oddechowych i wydolności oddychania w ciągu dnia. Są to objawy zwiastujące ciężki napad astmy. Poważnie należy traktować również nasilenie kaszlu, świstów oddechowych i duszności. W takiej sytuacji trzeba jak najszybciej zwrócić się o pomoc lekarską.
Na szczęście tylko niewielki odsetek chorych wymaga udzielenia pomocy w oddziale intensywnej terapii. Jest to niewątpliwie zasługą nowoczesnych i skutecznych metod terapii, umożliwiających chorym prowadzenie normalnego trybu życia.